Küstüm siye! Gelme biye!

Necdet Şen - 22 Mayıs 2009   bu yazar neler yazar?

---

"Bakar mısın şu çocuktaki yeteneğe abi? Bizim on yılda yaptığımız aşamayı bir haftada yaptı. İnanılmaz bir hızla ustalaşıyor çizgileri."

"Eeee, biz onu boşuna tavsiye etmedik herhalde sana. Çizgilerini görür görmez anlamıştım süper yetenek olduğunu."

Breh! Breh!

Gırgır dergisinin koridorundaki uzunca masanın bir köşesine ilişmiş Fırt dergisinin o haftaki sayısında yayınlanacak olan kıçıkırık karikatürümü çiziyorum alt tarafı. Daha 19 yaşındayım. Oğuz ve Tekin abiler arkamda yanyana durmuş hayranlıkla kartonun üstündeki çizgilerime bakıyorlar. Elleri omuzumda, sırtımı sıvazlıyor, şaplaklıyor, en sevecen sesleriyle pohpohlayıp yüreklendiriyorlar.

Övgüler karşısında ezilip büzülüyorum. Hiçbir marifetin takdir edilmediği, tam tersine, en iyi şeylerin bile "hıh, noolmuş yani" diye karşılandığı ya da daha beteri, "kendini bir bok mu zannediyorsun" diye aşağılandığı bir aileden geliyorum; alışık değilim o kadarına.

Tarih, 1975 sonları ya da 1976 başları olmalı. Gözlüklü, sıska uzun boylu bir oğlanım. Ağzımın etrafındaki beyaz uçlu akneler olmasa, yaşımın yakışıklısı bile sayılabilirim. Nasıl her gelin kızın rüyası Zetina dikiş makinası ise benimki de bir damla sevgi. Suyun kaynağını bulmuşum, Oğuz Abi ile Tekin Abi tepemden sevgi ve takdir akıtıyorlar adeta. Kana kana içiyorum.

Ama diğer yandan da içimde bir tedirginlik, "Ya bunu kaybedersem?"

Alışmadık görtte don durmazmış, kesin kaybederim. Ne yapsam?

Tüm gücümle bu beklenmedik sevgi ve ilgiye lâyık olmaya çalışmaktan başka ne gelir elden?

* * *

Bir gün bu halimi gören daha kıdemli bir çizer arkadaş, kulağıma kar suyu kaçırdı:

"Merak etme, en fazla birkaç hafta sürer bu pohpohlama. Sonra sana da boka bakar gibi bakmaya başlar Oğuz Abi."

İnanamadım. Kıskanıyor sandım.

"Hepimiz geçtik aynı yoldan" dedi. "Başta çoğumuza böyle davranır, sonra güm diye atar yukarıdan aşağıya. Neye uğradığını anlayamazsın. Ne kabahat yaptım diye düşünür durursun, ama cesaret edip soramazsın da."

Gençtim. Hayatın acemisiydim. Böyle bir davranış çeşidini kavrayabilecek donanımdan yoksundum. Kavrayamadım da nitekim. Bir süre sonra sahiden de o arkadaşın dediği gibi oldu. Oğuz Abi'nin gözlerinde gördüm o bakışı. Artık bana da boka bakar gibi bakıyordu. Bırak iltifatı, sırt sıvazlamayı, özendirmeyi, önüne koyduğum karikatür eskizlerini yarıya indirilmiş göz kapaklarının ardından "beş para etmez" dercesine şöyle bir süzüp, eline bulaşan bir pisliği silkelermiş gibi masanın üzerine fırlatıyordu. Bazılarını yere uçarken havada yakalıyordum.

Balayı bitmişti. Gözden düşme sırası bendeydi.

Gene de iki yıl kadar yazdım çizdim Gırgır ve Fırt'ta. Ama çekip gitme kararımı işte o zaman vermiştim. O nedenle Gırgır'da mübarek Oğuz Abi'nin deyimiyle "hep kaçacak gibi durdum" .

Çizerlik benim için bir meslek değil, hayata tutunmamı sağlayan bir ipti. Boyun eğmekle karikatürist olmak kavramlarını aynı bağlam içine sokamıyordum.

Bol para vardı Gırgır'da ama hesapsız sevgi yoktu. Çalışma arkadaşlarını kulu gibi gören, belki de duygusal fırtınaları nedeniyle ancak o tarz ilişkilere açık olabilen, fazlasıyla darbeli bir adam vardı kaptan köşkünde. Bu seyrüseferi içine sindirebiliyorsan, miço, tayfa, hatta lostromo olabiliyordun o teknede. Sindiremiyorsan, kıyı henüz gözden kaybolmadan atlamak en iyisiydi. Ben atladım.

Çizer olmaya karar verdiğim an, o andır işte. Oğuz Aral'ın yörüngesinden çıkıp uzaya açıldığım bir Nisan öğleden sonrası. Sene 1978.

Baskın bir figürün etrafında umarsızca dolanıp ondan şefkat ve takdir beklemekten kesin bir kararla vazgeçtiğim o gün, kendime olan saygımı da pekiştirdim.

* * *

O yıllarda bu iki uçlu tavrın sadece Oğuz Abi'ye özgü bir "tuhaflık" olduğunu zannediyordum. İlk başta fol yok yumurta yokken neden o kadar derin bir şiddetle sevdi ve sonra gene fol yok yumurta yokken neden o kadar derin bir düşmanlıkla ezmeye kalktı, kafa yoruyor, çözemiyordum.

Zamanla başka insanlarda da gördüm bu davranışın benzerini. Tekrar tekrar şaşırdım.

* * *

Karagöz Öğrenci Ansiklopedisi diye değişik bir ansiklopedi yayınlanmıştı bir aralar. 1983'ün son ayları falan olmalı. İsteksizce çalışmakta olduğum Güneş gazetesinin spor servisinden henüz ayrılmıştım ki bir gün telefonum çaldı. Açtım. Hattın ucunda kibarca konuşan bir beyefendi. Kendini tanıttı:

"Merhaba, benim adım Yücel Yaman. Darbeden önce Devrimci İşçi Sendikaları'nın (DİSK) Eğitim Dairesi başkanıydım. Sizin telefonunuzu karikatürist Mıstık'tan aldım. Rahatsız etmiyorumdur umarım."

"Estağfurullah."

Hapisten çıktıktan sonra ansiklopedi yayıncılığına başlamış Yücel Bey. Daha doğrusu içerideyken karar vermiş buna. Eğitim sistemimizin ne kadar berbat olduğunu farketmiş oradayken. Dışarıdan ortaokul ve lise ders kitapları getirtmiş ve diğer siyasî mahkûmların istihza dolu bakışları altında bunları okumuş, Marksist bir disiplinle analiz etmiş. Görmüş ki bu kitaplar yalan yanlış bilgilerle dolu. "Ağaç yaşken eğilir" demiş ve hiç olmazsa bundan sonraki kuşakların daha düzgün eğitim alabilmeleri için bir öğrenci ansiklopedisi çıkarmaya karar vermiş.

"Saygı duyulacak bir girişim. Ama ben çizgi romancıyım. Ansiklopedide ne gibi bir katkım olabilir size?"

O da zaten çizgi roman istiyormuş. Sormuş soruşturmuş, üstad Mıstık ona beni tavsiye etmiş.

Buluşup tanıştık. Anlaştık. Kısa sürede yayın hayatına atılan ve fasikül fasikül yayınlanan bu ansiklopedide her hafta iki sayfa çizgi roman yapmaya başladım. Hikayenin adı: "Karagöz'ün Maceraları" idi.

Derginin piyasaya çıktığı hafta Etiler'deki bir lokantada çalışanları bir akşam yemeğinde bir araya getirdi Yücel Yaman. Yenildi içildi diğer arkadaşlarla müşerref olundu.

Bir ara esmer güzeli bir kadın yaklaştı masamıza. Adı Dilruba imiş. Karşımda durdu.

"Biliyor musunuz" dedi, "sizin yüzünüzden dün gece kocamla kavga ettik" .

Şaşkınlıkla baktığımı görünce açıkladı:

"Ben Yücel'in eşiyim."

Daha da şaşırdım.

"Benim yüzümden mi? Neden?"

Anlattı. Vaktiyle Lenin mi, başkası mı, her kimse unuttum şimdi, ölüm döşeğindeyken en yakınından birini değil de yıllardır dargın olduğu eski bir dava arkadaşını çağırtmış başucuna. Bunu anlatmış karısına Yücel Yaman ve demiş ki:

"Ben de son saatim gelip çattığında başucumda kimi görmek ve konuşmak isterim, biliyor musun?"

"Herhalde beni görmek istersin" demiş Dilruba Hanım.

"Hayır" demiş Yücel Yaman, "Necdet'i görmek isterim" .

Kadın da kızmış doğal olarak. "Ben senin yirmi yıllık karınım. En zor günlerinde yanında ben vardım. Şimdi sen daha bir hafta önce tanıdığın bir çocuğu benden üstün mü tutuyorsun?"

"Üzgünüm ama öyle işte" demiş Yücel Yaman. "Hayatımda tanıdığım en muhteşem insan o; son nefesimde onunla helâlleşmek isterim."

Biraz daha büyümüş olmalıyım ki, pek ciddiye almamıştım bu abartılı payeyi. Ama gene de içten içe mutlu olmuştum tabii. Herkes ister sevilmeyi. Hele böyle ışıltılısı her kula nasip olmaz.

* * *

Ne zaman mı hâk ile yeksan oldu Yücel Yaman'ın gözündeki ve gönlündeki tahtım? Söyleyeyim: Bir türlü ödenmediği telif ücretimi kısık bir sesle de olsa isteme cüretini gösterdiğim gün.

Şaka değil. Ansiklopedi istediği satış çizgisini tutturamayıp kapandıktan bir süre sonra "İki Nokta" adında bir şirket kurup haritacılık işine girdi üstad. Şirketini tanıtan broşürü de bana hazırlattı. Grafik tasarımı ve renkli çizimler falan. Zannediyorum sene 1985 falan olmalı.

Ama üzerinde mutabık kaldığımız cüz'î telif ücretini ödeme zamanı geldiğinde bir türlü eli varıp da öde(ye)medi. Her seferinde gelecekteki muğlak bir tarihe atıldı o sıkıcı iş.

"Peki" dedim her seferinde; "biraz daha bekleyebilirim" .

Cumhuriyet'te çalışıyordum artık. Hızlı Gazeteci mi ne, öyle bir şeyler yapıyordum. Aç açık değildim. O ödeme gecikebilirdi az biraz.

Ama sadece ödeme tarihi değildi ki ileriye atılan. Artık ne zaman görüşsek gayet abus bir tavırla karşılıyor, boka bakar gibi bakıyordu o da suratıma. Kapısındaki ofisboy kadar bile değerim yoktu artık. Düpedüz köpek muamelesi çekiyordu.

Ziyanı yoktu esasında. Ölüm döşeğindeyken yanına başkasını çağrırsa gocunmazdım. Kendisinden tek isteğim vardı: Sadece telifimi ödesin ve ben ikide bir kapısına gidip gelmekten kurtulayım. Ama o, her seferinde "param yok" diyerek bir kez daha savuşturuyordu beni başından; bir daha aramak, bir daha ayağına gitmek zorunda kalıyordum.

Bakkal çırağı gibi, üç beş ayda bir kapısına gidiyor, sepetleniyordum. Mütevazı bir meblâğ yüzünden hem de.

Birkaç yıl sürdü sanırım bu "param yok, sonra gel" nakaratı.

Bir gün gene "şu gün gel, ödeyelim" diye kendisinin belirlediği bir tarihte ofisinde süklüm püklüm oturmuş, mühim işlerinden vakit bulup da üç kuruşluk telifimi ödeyip başından def etmesini beklerken, hamal kılıklı bir adam girdi içeri. Hamalmış gerçekten de. Şirketin matbaaya olan borcunu tahsil etmek için gönderilmiş.

Faltaşı gibi açılmış olan gözlerimle gördüm, Yücel Yaman matbaanın hamalına hiç mırın kırın etmedi, çekmecesini açtı, oradan deste deste banknotlar çıkardı ve masanın üzerine yığdı. Hamal o para balyalarını yanında getirdiği bir çantaya doldurdu ve gitti.

Sonra varlığımı yeni farketmiş gibi bana döndü üstad. Yüzünde büyük abdestine bakarcasına bir ifadeyle sordu:

"Buyur canım, ne var?"

Kendimi dilenci gibi hissettim. Benim alacağım paranın miktarı o destelerin içinden çekilecek tek bir banknotla ödenecek kadar küçüktü. Ne de olsa çizer ücreti, çakmak cebine bile sığar. (Çizer bensem tabii.)

"Şey, ödemeyi bugün yapacağınızı söylemiştiniz de…"

"Param yok!"

Odadaki yardımcısına döndü, çenesiyle beni işaret ederek iğrenir gibi bir tavırla:

"Arkadaşa bir ödeme takvimi çıkartalım" dedi. "Taksit taksit ödensin."

Öylesine aşağılıyor ki, utancımdan yerin dibine giriyorum. Gene de nasıl becerebildimse, kendimi zorlayıp, duyulur duyulmaz bir sesle konuşabildim:

"Ben takvim değil, paramı istiyorum."

Aman tanrım! O an odanın ortasında sanki bir bomba patladı! O kısa boylu tombik adam bir fırladı ayağa, bir kükredi, bir kaldırdı yumruğunu havaya ki, şallak mallak oldum, ödüm bokuma karıştı. Yüzü öfkeden kıpkırmızı. Yeri göğü inletircesine bağırıyor.

Ben hayatımda hiç o kadar hiddet ve cinnet içinde birini görmedim. Dayak yer miyim diye değil ama adam kalpten gidecek diye korktum açıkçası. Bu tip insanların hipertansiyonu taşikârdisi falan olur, mazaallah…

Birileri yetişti, göbeğinden kavrayarak uzaklaştırdılar tepemden. O hâlâ bağırıyor. Sanki şunca zaman o bana değil de ben ona hakaret ediyormuşum gibi, birikmiş bir hezeyanla patlıyor. Bense utanıyorum sadece. Para yüzünden şu başıma gelene bak!

Sonunda ödedi borcunu. Nasıl mı? Mahkeme yoluyla tabii. Tanıştığımızın ilk haftasında beni ancak "tutku" sıfatıyla tarif edilebilecek derecede sevmiş olan bu devrimci/sendikacı/eğitimci ağabeyim, yargı yoluyla daha fazlasını ödememek için, avukatı Müşir Kaya Canpolat aracılığıyla uzlaşma teklif etti. Avukatın üslubu telefonda çok kibardı, gene utandım, "olmaz" diyemedim. Tan Oral aracılığıyla gönderdi adamakıllı kırpılmış telif ücretimi, konu kapandı.

Birkaç sene gecikmeli de olsa, enflasyondan kuşa dönmüş olsa da, değersiz göz nurumun karşılığını en sonunda cebime koyabildim. Ne yaptım o parayı hatırlamıyorum. Belki köfteciye gitmişimdir birkaç kez. Belki üç beş kitap almışımdır. Neden matbaacı ya da hamal ya da tuvalet bekçisi değil de yazar çizer olduğuma kafa yormuşumdur belki evime tabanvayla dönerken.

Daha sonra başka bir çizer arkadaştan, yaşadığım bu olayın bir benzerini kendisinin de yine aynı devrim kahramanıyla yaşadığını öğrenince biraz rahatlamıştım. Yazara çizere para ödemek gücüne gidiyordu besbelli Yücel Yaman'ın. Perspektif meselesi. Marksizm'i benden daha iyi bildiği için bir şey diyemiyorum; mutlaka bunun "emek/değer" bağlamında akla yatkın bir açıklaması vardır.

* * *

Hay Allah! Çenem düştü. Neden bahsedecektim, lâf lâfı açtı, nerelere geldi. Olsun, gene de iyi biridir Yücel Efendi. Beni İdris Küçükömer'le tanıştırmıştır en azından. Bu bile binbir hakaretle nazla niyazla ödenen kıytırık telif ücretinden daha değerlidir. Allah selâmet versin. Tuttuğu altın, yastığı kuştüyü olsun.

* * *

Zaten bu şarkının ana fikri, ne Oğuz Aral'ın duygusal gelgitleri, ne de Yücel Yaman'ın emek/sermaye bağlamındaki yüksek seciyesi. Ben bu vaazımda aslında bazı insanlarda gözlemlediğim "yoğun sevgiden yoğun nefrete ani geçiş" hallerinden bahsedecektim sevgili din kardeşlerim.

Bismillahirrahmanirrahim…

* * *

Tek tek hepsini anlatacak değilim bildiğim örneklerin, elektrik israfı olur. Sadece altını çizip bir sonraki sahneye geçeyim: Hayatımın her aşamasında gördüm bu "büyük aşk" ve "ani kopuş" ikilemini.

Bir insana -bazen bir düşünceye- daha tanışır tanışmaz yoğun bir tutkuyla bağlanan, onu hayatının merkezine koyarcasına abanan, yere göğe sığdıramayan; ama sonra ansızın, her ne olduysa, bu yoğun enerjiyi küskünlük ya da nefret olarak dışa vuran zor insanlar tanıdım.

Zordur hakikaten. Böyle insanlar adamı yorar. Müthiş bir silâha dönüşür bu insanların elinde "yanlış anlama" kartı. Ne desen ikna edemez, aksine, daha da fazla içinden çıkılmaz hale getirirsin hezeyan dolu çıkışlarını.

Onların bir uçtan diğer uca savrulmasını tetikleyen neden, bazen minicik bir espriyi bile varoluşunun temeline koyulmuş bir dinamit gibi algılamasına yol açan diken üstünde bir alınganlık, bazen minik bir eleştiri, bazen ona vereceğin şeylerin bitmesi, bazen bir bakış, bazen bir suskunluk olabilir. Böyle bir savrulmaya hazırlıksızsan, fena afallarsın.

Egoları çok büyük olur bu insanların. Sevgilerinin, ilgilerinin, tutkularının arka planında, aslında karşılanması mümkün olamayacak boyutta bir talepkârlık ve zorbalık yatmaktadır. Bu gizli zorbalığı eğer hayatın acemisiysen o ilgi ve hezeyan sarkacında bir o yana bir bu yana savrulurken göremeyebilirsin.

O nedenle, bir anda samimi oluveren, abanan tiplerden artık sakınıyorum. "Bayram değil seyran değil, eniştem beni niye öptü" diye sormayı görev biliyorum artık.

Önceleri, hamurum suçluluk -ya da değersizlik- duygusuyla karılmış olduğundan mı ne, yolunda gitmeyen her türlü ilişkide kendimi kusurlu bulma eğilimindeydim. "Hayata hazırlıksızdım," demiştim ya, o hesap. Sevgisiz çiftleşmelerden hasıl olmuş, daha ana rahmindeyken defalarca canına kastedilmiş, yine de inat edip -doğuranın deyimiyle- kubura düşmemiş, iğneleri yedikçe daha da güçlenip hakkındaki ölüm hükmünü her seferinde bozmuş, prezervatif artığı bir velet idim. Biletim yoktu. Dünyaya duvardan atlayarak girmiştim. Çocukluğumu ve gençliğimi hep kaçak bir mülteci gibi geçirmiştim. Kabahatimin ne olduğumu bilmiyordum ama kabahatliydim işte. Birbirine kanı pek ısınamamış bir anne ve babanın en küçük çocuğu olmak böyle bir şeydi. Mutsuzluğun faturası aslında hepimize, ama sonuncu olmak hasebiyle, en çok da düşük gazisi Necdet'e çıkarılmıştı.

O nedenle, çocukluğum ve gençliğim boyunca bana ne kadar kötü ve hoyrat davranılırsa davranılsın, asla başkasında kusur bulmuyor ve "mutlaka yapmışımdır benden nefret etmesine neden olacak bir eşeklik" deyip topu kendime atıyordum.

Şu yaşımda bile hâlâ "ben seni doğurmak istememiştim, arsızlık ettin de doğdun" diyen sevgili annem ve kendi mutsuzluklarını benim "hırçın" kişiliğime açıklamayı refleks edinmiş olan ablalarım belirler duygusal iklimimi. Eksik olmasınlar.

Neredeyse tüm hayatımı burada bulunma hakkım olmadığı halde yüzsüzlük edip araya sığışan bir fazlalıkmışım gibi hissederek geçirdiğim ve herkesin elini kolunu sallayarak dolaştığı kaldırımlarda ben ancak dünyayı kurtarırsam dolaşma hakkı elde edebilirmişim gibi hissettiğim için, alışkanlık kesbetti, bana kötü davranıldığında değil de iyi davranıldığında apışıp kaldım hep.

Değişen pek fazla şey yok. Bugün de böyle bu. Hâlâ tanımadığım birinden "size çok değer veriyorum" gibi bir e posta gelse "acaba benimle dalga mı geçiyor" diye pireleniyorum bazen.

("Yok deve" diyenler için özel not: Deve değil, nevroz.)

Bu öyle bir varoluş mahçubiyetidir ki, bu hakiri hayatının ilk kırk yılında herkesin dilediği gibi itip kakabileceği uyuz bir sokak itine, kırkından sonra ise "teperim ulan topunuzun ebesini" diye dellenip tüm dünyaya sittiri çeken bir münzevîye dönüştürmüştür sevgili kardeşlerim. Dananın kuyruğu inceldiği yerden kopmuştur.

Ama ayetimizin günümüzün Türkçesiyle meali tabii ki bu da değildir.

Şudur:

Her kim ki, kişiliğini oluşturan yapıtaşlarını birer birer keşfedip -ya da en azından böyle bir keşif yolculuğuna çıkıp- içindeki sevgi dilencisini tanır, o kişi artık "nevrotik" değil, başka bir şeydir. Ama bu türden keşif yolculuklarını yorucu ya da riskli bulup da etrafında hazır bulduğu zihinsel/fiziksel konfora sımsıkı sarılan ve en ufak sorgulama girişimine veya eleştiriye karşı bile beklenmedik şiddette tepkiler veren birisi ise, aman o kişiye dikkat ediniz sevgili kardeşlerim. Bunlar pimi çekilmiş el bombasından farksızdır, mutlaka infilâk ederler.

İnfilâk ettikleri bir şey değil, mecal bırakmazlar insanda. Feci yorarlar.

Bu tip insanlara ne iyi gelir, ben bilmem. Doktor değilim, dadı değilim, anaokulu öğretmeni, çıkıkçı, kaportacı, masör, pedagog, vantrilog, ornitolog falan da değilim. Şişkinlikten patlama noktasına gelmiş egoların balon yaptığı yeri bulup yamayan bir oto lastikçisi hiç değilim. O nedenle artık bu türden hezeyanlarla karşılaştığımda ıslık çalarak olay mahallinden uzaklaşıyorum. Ya da keyfim yerindeyse azıcık dalgamı geçip kafa buluyorum. Ama asla "kurtarıcı" rolüne soyunmuyorum. Geçti o günler şekerim. Mazide kaldı. Kendimi peygamberlikten azat ettim.

Bir de ne yapıyorum biliyor musunuz sevgili kardeşlerim, daha tanışır tanışmaz tepeden tırnağa yağlayıp yıkayan, hayatının direğini, yaşam koçunu, can yoldaşını bulmuş gibi davranan tutkulu insanlardan uzak duruyorum.

Kestirebiliyorum çünkü bir sonraki sahneyi. Ben bu filmi sayısız kereler seyrettim. Ani dönüş. Güzel Türkçemizle söylersek, yu törn. Sevgisi, hayranlığı, dostluğu ne kadar yoğunsa, ilk düş kırıklığını müteakiben göstereceği infial de o kadar yoğun oluyor çünkü o tür insanların.

Kısacası, sevgili kardeşlerim, ben dostun ahbabın ve hatta okuyucunun dengeli, mesafeli, istikrarlı olanını seviyorum. Cilve yapanını değil. Hani uyarmadı demeyiniz, e posta yollarken ya da yazılarımın altına yorum falan yazarken, ölçüsüzce yağlayıp yıkayanları öpücük kuyruğunun en sonuna gönderiyorum.

İsteyen buna "kibir" diyebilir, isteyen "tecrübe". Her ikisi de aynı kapıya çıkar.

Amiiin, sevgili insan kardeşlerim. Şen şadıman bahtiyar olunuz.