Sit'tiret Sit'esi

Necdet Şen - 25 Ekim 2013   bu yazar neler yazar?

---

Yıllar önce çok akıllı bir arkadaşım vardı. Ege sahilinde bir yazlık almış, zırt pırt arayıp "yahu çok kelepir, sen de al, komşu olalım" diye gaz veriyordu. O zamanın parasıyla 25 bin liraya almış, yarın satmaya kalksan, su içinde 50 edermiş.

Sonra çıktı işin kokusu. Gazetelerde haber bile oldu. Meğer o site eğimli kayaç zemin üstüne inşa edilmiş, her sene 2 metre kadar suya doğru kayıyormuş. Bu hesapla, 10 seneye varmaz, evlerin her biri "su içinde" 10 kuruş edermiş anlayacağın.

"Yav sorma, bastık bir tongaya" diyordu bizim akıl küpü arkadaş. Ama aynı tongaya beni de sürükleme ısrarından dolayı pek mahçup olmuş gibi görünmüyordu.

* * *

Şimdiki zaman. Başka bir akıllı arkadaşımla kumsaldayız. Kulağımda Özdemir Erdoğan'ın eski bir şarkısı:

"Yapayalnızız kumsalda
ayaklarımızın altında sütliman deniz
(bla bla bla)
bir kenarda ağları çeken balıkçılar
bir yanda aşağılara süzülen güneş…"

Görünürde ağları çeken balıkçı falan yok ama kumsal mangalda tavuk kanadı ya da sucuk kızartan orta sınıf tatilcilerle -ve etrafa saçtıkları çöplerle- dolu.

Biraz daha yakından baktığında, ayaklarının altında çıtırdayarak ezilen çanak çömlek parçalarını da görebiliyorsun.

2400 sene evvel bu noktada 200 bin nüfuslu antik bir kent varmış. Şimdi sadece üstü bir metre toprakla örtülü kalıntıları var. 24 asır önce, belki bir depremden sonra, yeraltı suları daha derin katmanlara kaçınca kenti yarımadanın daha ucundaki başka bir yere taşımışlar. Artık bu 24 asırlık liman kalıntısı tatilcilerin, günü birlik piknikçilerin, kamyonlarla, traktörlerle kum çeken, iş makinalarıyla hafriyat yapan yapsatçıların insafına emanet. Her yer poşetler, kırık bira şişeleri, meşrubat kutuları, kirli çocuk bezleri, 21. yüzyıl insanının kıymetli çöpleriyle dopdolu.

Belediye toplamıyor mu bu çöpleri diyeceklere elcevap: Hayır, toplamıyor. Bütçesi yetersizmiş galiba. Her yaz düzenlenen festivalde boy gösterip, sayın başkandan plaket alan "çağdaş" sanatçıların rakı ve kebap giderleri belediyenin kısıtlı bütçesini kurutuyor olmalı, onlar ne yapsın? Festival düzenlemeyen belediyeye belediye denir mi?

* * *

Yanımdaki arkadaş emlâk komisyoncusu. Bana çevreyi gezdiriyor.

- "Deniz kenarında evin olsun istemiyor muydun abi? Al işte denize sıfır arsa."

- "İyi de, burası SİT alanı değil mi? Her taraf tarihi eser kaynıyor."

- "Ohooo! Ona bakacak olursan hiç bir yere bina yapamazsın abi. Burada nereyi kazsan çanak çömlek yıkıntı çıkar."

- "Yazık değil mi? Onca yıllık uygarlığın kalıntılarını yok ede ede her yeri beton bloklarla doldurmak?"

- "Aman abi ya! Bırak bu entel dantel ağızları. Onlar yaşamış ölmüş, şimdi burada biz yaşıyoruz. Senin gibi düşünecek olursak para kazanamayız."

Haklı tabii… Ülkede ters giden her şey entellerin suçu. Neyse ki bu girişimci arkadaşlar zeki, sorunu bir biçimde çözüyorlar.

Gene de itiraz edesim geliyor. Huy işte.

- "Buraya zaten inşaat yapılamaz ki. Yapsan da ruhsat alamazsın. Yıkarlar."

- "Bak abi. Sit alanında arsan varsa ve üzerine inşaat yapmak istiyorsan, anıtlar kuruluna başvurursun. Bir uzman gelir, kazı yapılır, eski eser yoksa izin çıkar."

- "Buralarda toprak altından eski eser çıkmaması mümkün mü?"

- "Oohoo! Tabii mümkün. Bu uzman da senin benim gibi insan değil mi? Sabahtan akşama kadar kazının başında beklemeyecek ya, öğlen karnı acıkacak. O yemeğe gittiğinde işçilere acele kazdırtır, çıkan zırıltıları ortadan kaybeder, aynen kapatırsın. O gelince bir daha kazdırır aynı yeri. Tertemiz çıkar."

Zekasına onay ister gibi göz kırpıp, devam ediyor:

- "Başka yolları da var. Arsaya fazladan toprak yığar, seviyeyi birkaç metre yükseltirsin. Bu uzman kaç metre kazdıracak? İki metre derine kadar iner, tamam der, bıraktırır kazıyı. Çözüm mü yok memlekette? Bak meselâ, her yere ağaç dikmiş arsa sahibi. Hem de okaliptüs. Niye? Kökler çanak çömleği ufalasın, arsa sit statüsünden çıksın diye."

Daha ne numaralar var bizim zeki emlâkçıda, takdir eden yok.

Karşı tepedeki ev yığıntısını gösteriyor.

- "Şuralar var ya, hep zeytinlikti. Sahibi de zeytinlik diye çok para istiyordu tabii. O sorunu da çözdük."

- "Nasıl?"

- "Adam İstanbul'da. Biz buradayız. Şimdi abi, getirirsin iki işçi. Söktürürsün ağaçları. Yatırırsın güneşin altına. İki haftaya kalmaz kurur. Sonra gene dikersin. Ararsın sonra mal sahibini, hocam dersin, senin zeytinler bakımsızlıktan kurumuş, köylü kesip odun yapmadan gel kendin kestir de üç beş kuruş girsin cebine. İyilik yaptın diye sevinerek koşa koşa gelir, kestirir. Ya da senden rica eder. Yardım ettin diye müteşekkir kalır. Eh, arsa da inşaata açılmış, hem de ucuzlamış olur."

* * *

10 bin nüfuslu bir sahil kasabası burası. Bodrum gibi Marmaris gibi bozulmamış henüz. Eli kulağında. Diyorlar ki, pek revaçtaymış bu aralar. Gelen gidenden belli zaten.

Söylentinin bini bir para tabii.

- "Şurayı bilmem ne bakanı almış. Otel yapacakmış."

- "Şurasını filânca holding kapatmış. 300 dönüm arazi. İsraillilere satacaklarmış. Yok hayır, havaalanı yapılacakmış, bir tek kendi uçağını indirecekmiş."

Sadece burada, şu orta karar kasabada, 200 tane lisanslı emlâk+arsa komisyoncusu olduğu söyleniyor. Kelle hesabıyla, her 50 kişiden biri emlâkçı.

Evlerin belki yüzde sekseni senenin 10 ayı boş duruyor. Buna rağmen, kiralık ev arıyorsan işin zor. Çoğu emlâkçı suratına bile bakmaz, daha cümlen bitmeden "yok" der, arkasını döner. Ama satılık arıyorsan yığınla… Ve hepsine tek tek bakmaya kalksan, şöyle bir bakıp çıkmakla bile aylar sürer.

Yazdan yaza uğrayan biriysen, yaz sonunda yemyeşil orman olarak bırakıp gittiğin karşı tepeyi, bir sonraki yaz başında aile kabristanı gibi, birbirine neredeyse yapışık, bahçesiz, çirkinlik timsali yazlık villâlarla dolmuş halde bulabilirsin.

Süslü bir köpek kulübesinden hallice bu "villalara" sığabiliyorsan, pekalâ bir karavana da sığabilirsin. Bir tane müstakil evin anca yapılabileceği arsaya dört tane mikro villâ istiflemeyi başarabilen dahî müteahhitlerle dolu bir ülke burası.

Çoğunun altyapısı, soğuk sıcak ve gürültü yalıtımı, sıva altında kalan tesisat vesaire kısımları fecaat düzeyinde özensiz olan bu "villaların" üzerlerinde yazan fiyatları görünce, insanın aklı şaşıyor. Piyasa uçmuş. Millet toptan uçuşta. Uçuran kim bilmiyorum. Ortalıkta ne kadar sıvacı, kalıpçı, işsiz, emekli, tarla çapalamaktan bıkmış köylü varsa, hepsi müteahhit olmuş. Kimi kendi arsasına, kimi de vaktiyle kapattığı tarlaya "sit'e" yapma derdinde.

Bu sitelerden bazıları tamamlanalı yıllar olmuş, bir tanesi bile satılamamış. Kimi evlerin sıvaları dökülmeye, duvarları ve zemini rutubetten yeşermeye başlamış. Yine de fiyat kırmaya yanaşmayan batık müteahhitler, kahvehanelerde oturup müşteri bekliyor. Hesapsız kasap misali, üç adım öncesini düşünmeden ya settar diye başlayıp, işin yarısında para bitti yapı paydos diyenler de var, şehirlerden gelecek biti kanlı enayilerin yolunu eyüp sabrıyla gözleyenler de…

Geliyorlar da nitekim. Buralardan alınacak ev ya da arsaların gelecekte prim yapacağı konusunda medya tarafından ikna edilmiş sazanları taşıyor otobüsler ve uçaklar.

Bu kümes azmanlarını satın alan yazlıkçılar, bazen satın aldıkları evlerin içine şöyle dikkatlice bakmaya bile gerek görmeden, gene apar topar geldikleri kente dönüp, "güneyde bir evim var, bir gün giderim elbet" diye hayal kurarak hayat tüketiyorlar. Ucuza aldıklarını zannettikleri bu kümeslerin her yıl katlanarak artan site aidatları, bahçe düzenlemesi, altyapı, belediye vergisi, zart zurt masrafı, evin astarını yüzünden pahalıya getirse de yılmıyor, ödüyorlar. Bankadan aldıkları konut kredisinin taksitleri bittiğinde, evin ekonomik ömrü de zaten dolmuş, yıkılma, arsa payı oranında müteahhide devredilme zamanı da gelmiş oluyor. "Kedi buysa ciğer nerede" diye sormak gelmiyor çoğunun aklına.

Hayatında yapacağı belki de en büyük tek kalem harcamayı yaparak bir ev satın almak isteyen bu tip tüketicideki özensizlik, meraksızlık, kerizlenmeye yatkınlık, insanı afallatıyor.

50 kuruşluk maydanozu 25 kuruşa indirtebilmek için pazarcıyla on dakika çene yarıştıran bu kişiler, toplam maliyeti belki 40 bin liranın bile altında olan o çürük evlere şak diye 350 bin lirayı, hatta daha fazlasını bastırıp, bir de "370 istedi ama çok sıkı pazarlık ettim, 20 binini indirttim" diye böbürlenebiliyorlar.

Buralara ütopya satın almaya gelip, dış cephesi Mesudiye taşıyla kaplanmış (taş ev süsü verilmiş) betonarme gecekondu alıp dönüyorlar. O evleri kış ayları boyunca yiyip bitirecek olan rutubeti, muson yağmurlarını aratmayan sulu sepkenin yıpratıcı etkilerini, hiç hesaba katmıyorlar. Çoğu zannediyor ki Akdeniz bölgesinde havalar 12 ay yaz havası. Kendi görmeyince buralara kış uğramaz zannediyor. Binanın dışına kaplanmış süs taşlarına bakarak "taş ev" satın aldığını zanneden bu keriz güruhu, o taşların arasındaki çimento derzlerin ilk yağmurlarla dökülmeye başlayacağını, açılan deliklerden giren yağmurun dıştaki taş kaplamayla daha içteki tuğla duvarın arasını gemi sintinesi gibi suyla dolduracağını ve o metreküplerce suyun taştan daha yufka olan tuğlaları geçip, buvatlardan, prizlerden evin içine sızacağını, hatta bazen oluk oluk akacağını, ne akıl edebiliyor ne de bilmek, bir bilenden öğrenmek istiyorlar.

Uzmanlar bangır bangır "ev almak yatırım değil lüks harcamadır, ille de yatırım olsun diyorsanız evinizi kendiniz yapın" diye bağırıyor, ama ülkenin sahil kesimi gene de yekpare tapon inşaatla dolup taşıyor. Emekli ikramiyesini ya da babasından kalan mirası cebine koyduğu gibi "güneyde taş ev" hayalinin peşi sıra buralara sürüklenen göçmen kuşların ardı arkası kesilecek gibi değil.

Demek ki bu da bir çeşit arz-talep dengesi. Ekönömü ilmi. Para denen şey, çok satan gazetenin emlâk ekine göz atınca kendini gayrımenkul uzmanı sananların cebinden, piyasadaki çakalın cebine akan yüksek debili bir sıvı. Ve doğa tabii ki boşluk sevmez.

SİT alanı dedikleri şeye gelince… Sittiret gitsin. Çanak çömlek dediğin ne işe yarar? Kalkınma söz konusuysa gerisi teferruat.

Esas kalkınanların kimler olduğunu fazla kurcalamamak lâzım tabii.