Kelimeler ne işe yarar?

Necdet Şen - 11 Temmuz 2008   bu yazar neler yazar?

---

Mini Test:

- "Hişt Zeliha, o taraftan değil şu taraftan yürüyeceksin."

- "Hiç te bilem, niyeymiş?"

- "Boka basacaksın Zeliha."

- "Hiç te bilem, niyeymiş?"

- "Al işte, bastın bile."

- "Hep senin yüzünden Muhsin. Konuştun, aklımı karıştırdın!"

10 puanlık uzman sorusu:

Yukarıdaki örnekte yer alan Muhsin ve Zeliha gün boyu konuşuyor ama bir türlü anlaşamıyorlar. Neden?

a) Muhsin kaba konuşuyor…

b) Zeliha boş konuşuyor…

c) İkisi de birbirini dinlemiyor…

d) Birbirlerini anlamaya hiç niyetleri yok.

e) Aralarında gizli bir çatışma var ve sözler bunun dışavurumu.

Tahakküm amacıyla dilin parazitlendirilmesi

İnsan ırkını diğer tüm gelişmiş canlılardan farklı kılan süreç, her halde ilkel atalarımızın konuşabilme yetisini kazanmasıyla başladı.

İnsanoğlu zamanla seslerden kelimeler, kelimelerden cümleler bina etti, dil belirdi usul usul.

Ama dil, kişiler arasındaki iletişimin en yalın biçimi olmakla birlikte, aynı zamanda insanın insana tahakkümünün de bir vasıtası oldu.

Biz insanlar sözcükleri ve cümleleri art arda dizerek bazen meramımızı anlattık, bazen de sözcükleri ve cümleleri art arda dizerek iletişimi gürültüye boğduk.

Evet, insanlar konuşarak iletişim kurar; ama aynı zamanda insanlar konuşarak gerçeğin kavranmasını müşkül hale getirir.

Aynı cümleler, söylendiği zamana ve zemine bağlı olarak, birbirinin zıddı anlamlar içerebilir. Aynı cümlelerle yıkar, aynı cümlelerle onarırız.

Söz, hangi zeminde, kim tarafından, kime hitaben söylendiğine bağlı olarak, katıksız bir sevgiyi yansıttığı gibi, üstü örtülü bir aşağılamayı da ifade ediyor olabilir.

Sevgilimize sarılırken başka, dilenciyi kovalarken başka anlam ve tonlama taşıyabilir "canım" kelimesi.

Hayır duası için de belâ okumak için de "Allah" diyerek başlanabilir söze.

"Atatürk" sözü, bir fikriyatı ifade etmek için de kullanılabilir, bir dalavereyi hasıraltı etmek için de.

"Sol" kelimesi de onu sahiplenenin mezhebine bağlı olarak sosyalistten faşiste kadar uzanabilen geniş bir yelpaze içinde yorumlanabilir.

Aynı kelime birinin dilinde küfür diğerinin dilinde iltifat yerine geçebilir.

Niyet Tavşanı kime denir?

Bazen ses tonu, vurgulamalar, mimik ve jestler, sözcüklerin önüne geçebilir; ne dediğine değil nasıl dediğine bakarak anlaşılabilir kişinin maksadı.

Bazen "yanlış anlamak" ya da "anlamamakta ısrar", aslında bal gibi anlaşılmış olanı karartmak için başvurulan sinsi bir taktik olabilir.

Söz, onu kullananın niyetine bağlı olarak, demagoji için de söylenebilir, yapmak, yıkmak, onarmak, zihin açmak, akıl bulandırmak, onaylamak, yalanlamak, korkutmak, kışkırtmak, suçlamak için de.

Söz, malûmu ikrar ya da propagandayı gerçeğin yerine ikame etmek için de kullanılabilir.

Çünkü ne kadar çok tekrarlanırsa o kadar çok akıllara kazınır kelimeler.

Ve vasat çoğunluk gerçeği her seferinde yeniden keşfetmek gibi zor işlerden kaçınır.

Ortalama insan, niyet tavşanı gibi bir varlıktır; önündeki sepete uzanır ve rastgele bir cümle çeker oradan, "işte bu benim fikrim" der.

Oradaki cümleleri yazan da kendisi gibi bir niyet tavşanıdır muhtemelen. Kendinden önceki niyet tavşanlarından ödünç aldığı klişe cümleleri işlemiştir kâğıt parçalarına.

Niyet tavşanlarına kolay anlaşılabilir ve akılda kolayca istiflenebilir cümleler ezberletme yarışında en önde gidenler, aynı zamanda en yüksek ücretlerle oradan oraya transfer edilen en makbul kanaat önderleridir.

Bir toplumun zihinsel refleksleri burada da Kaf dağının ardında da benzer yöntemlerle biçimlendirilir.

Kendi kavramlarını üretebilecek yetkinlikten yoksun vasat çoğunluk, ezberindeki klişe cümlelerin çokluğuna ve dostu düşmanı zahmete girmeden seçebilme konusundaki tereddütsüzlüğüne bakar ve "ne kadar da bilgiliyim" diye şişinir.

Bunu bilen toplum mühendisleri, gazetelerin sayfalarında bölük bölük istihdam edilmiş kanaat önderlerinin aslında birbiriyle itişip duran iki hasım kutuptan ya birine ya diğerine yamanmış olmasından hiç rahatsız olmaz.

Müzakere ve uzlaşma kültürünün kesintiye uğradığı zamanlarda konuşmanın yerini savaş naraları alır.

Çünkü söz, artık bir tahakküm aracıdır. En çok bağıran en haklı sayılır.

Çoksesliliğin becerilemediği toplumlarda onun yerine çoksazlılık ikame edilecek ve hep bir ağızdan haykırılacaktır:

- "Ya bizdensin ya düşman!"

Bu buyruk, kalmışsa eğer, aradaki kararsızları da acilen hizaya sokar.

Ondandır memleketin köşe sahibi elitinin ve onların pasif alıcıları olan köşesiz kalabalığın yurttan sesler korosu gibi aynı teraneyi hep aynı tonda ve hep bir ağızdan terennüm edişi.