İncitebiliyorum, o halde varım!

Necdet Şen - 28 Kasım 2003   bu yazar neler yazar?

---

Daha oyun çağındayken sokakları terk ettim, yazıp çizmeye kitap tozu yutmaya verdim kendimi. Yetenekli olduğumun farkındaydım.

Ama o yaşta bana en çok lâzım olan şey yetenek değildi. Biraz daha kilolu, biraz daha orta karar, biraz daha "herkes gibi" olsam, muhtemelen daha mutlu bir çocukluk yaşayabilirdim.

Ne var ki payıma düşenle yetinmeliydim. Oyundan dışlanınca beni diğerlerinden farklı -ve yalnızlığa mahkûm- kılan yanlarımla barıştım. Arzum, bu yetenekleri menfaate dönüştürmek değil, içinde kendimi yabancı gibi hissettiğim dünyayla aramda bir köprü kurabilmekti.

Konuşarak ya da susarak kuramadığım sıcak ilişkileri belki yazıp çizerek, şarkılar yazıp söyleyerek, bir şeyler icat ederek kurmanın bir yolunu bulabilirdim.

Çocuktum, bedenen ve ruhen güçsüzdüm, acemi adımlarla basıyordum toprağa, yukarısı neresi aşağısı neresi karıştırdığım zamanlar oluyordu. Doğruyla yanlışı diğer insanların bakışlarında sözlerinde arıyordum.

Düşe kalka, araya taraya geldim bugüne.

* * *

Takdis edilmediğin müddetçe araftasın

Sadece akıl hastaları sorgulamaksızın haklı bulurlar kendilerini; biz renksiz çoğunluk "bu yaptığım doğru muydu" diye merak ederiz ve onaylanıp onaylanmadığımızı görmek için etrafımıza bakınırız.

Her birimiz kendi doğru/yanlış çizelgemizi -hem de hayatımız boyunca- etrafımızdan aldığımız sinyallere göre düzenler, güncelleriz.

Daha bebekken, annemizin "cısss"larına ya da "aferin"lerine dayana dayana uzatırız elimizi nesnelere. Kucaklandıkça okşandıkça pışpışlandıkça cesaretlenir, bu dünyayla başa çıkabileceğimiz inancını pekiştiririz.

Ya da bunun tersi oluyordur.

Yaralı insanlara rastlarız bazen. Sevildiklerine ya da sevileceklerine bir türlü inanmak istemezler. Alınganlıklarının ve gelgitlerinin sınırı yokmuş gibidir. Açık bir yara gibi dolanırlar dünyada; durmaksızın kanar ve her dokunuşta acır incinmiş benlikleri.

Kapladığımız alanı fuzulî yere işgal etmediğimizin, havayı suyu toprağı kirletmediğimizin, çöp değil insan olduğumuzun, herkes kadar bizim de yaşamaya hakkımız bulunduğunun onayını en önce anneden, sonra babadan, sonra kardeşlerden, daha sonra arkadaşlardan ve en nihayet yakınımızdan uzağımızdan gelip geçen herkesten almayı bekler, o onayın rahatlığıyla soluruz kendi payımıza düşen havayı.

Onaylanmadığımız zaman nasıl da sarsıldığımızı göre göre, bu "onay" denen maddeye içkin çekim gücünü fark eder, bağımlısı oluruz.

Anne ve baba çocuğun üzerindeki otoritesini bu güce başvurarak kurar. Çocuk da kısa zamanda öğrenir oyunun kuralını ve aynı silâha sarılır. Anne ve babalarımız bize farkına varmaksızın dostluğu ve sempatiyi bir silâha dönüştürmeyi öğretir.

Kabul ederek ya da hor görerek sınıflandırırız dışımızdaki dünyayı. Peki, "dışımızdaki dünya" diye bir yer var mıdır sahiden? Bu tasnifin bizi ikiye böldüğünü, birbirine yabancı ve düşman iki tane "ben" yarattığını anlayamadan geçip gideceğiz belki de dünyadan.

Biz büyürken, giderek dozu artar çevremize verdiğimiz ya da esirgediğimiz onayın. Hayata daha ilk adımlarımızı atarken edindiğimiz bu çift taraflı refleks, daha sonraki yıllarda üzerine yığılan tonlarca yeni gözlem ve bilginin altında görünmez hale gelse de, varlığını -hem de en temel davranış biçimimiz olarak- sürdürecektir.

Uzaktakini incitmek zor tabii, hedefi ıskalamamak için ona yaklaşmak gerekir. Yanımıza yaklaşanın dost mu düşman mı olduğunu anlamanın peşin bir yolu da yok bilebildiğim kadarıyla. Isırığı hissedene kadar koynunda beslediğinin ne olduğundan kesinlikle emin olamazsın. Denersin sadece ve görürsün.

* * *

Düşmanlık, kendi içinde ikiye bölünmektir

Şefkat ile eziyet… Dostluk ile husumet… Çatışan kardeşler… Kişilere ve durumlara sevebildiğimiz ölçüde onay verir, sevemediklerimize bu kabulü çok görürüz çoğu zaman.

Başkalarından esirgediğimiz dostluk, aslında kendimizden esirgediğimiz iç huzurundan başka nedir? Yok yere yarattığımız düşmanlarımızın sayısıyla kâbuslarımızın sayısını karşılaştırsak ne görürdük?

Sınır koymaksızın sevebilme becerisi bu dünyada sahip olunabilecek en büyük meziyet. Sevememek en elim kayıp. İçimizde sevgi uyandırmayan her durum, gönül gözümüzdeki bir hücrenin kararması. Bundandır kimimizin ışıl ışıl kimimizin kapkara çoğunluğumuzun alacalı bulacalı oluşu.

Büyük kentlerin gece çekilmiş görüntüleri var ya hani, binaların pencerelerinden geceye yansımış binlerce lâmbanın ışıltısı define sandığı gibi kıpraşır gece karanlığında. Sonra birer ikişer sönmeye başlar evlerin ışıkları ve sönen her ışıkla gece daha da ıssızlaşır.

İşte "sevmem" sözcüğü bana bu manzarayı anımsatır. Sevemediğimiz her şey, ışığı sönmüş bir penceredir artık iç dünyamızda. Sevememek, sevilmeyenden çok bizim kaybımızdır. Gurur duyarak söylüyorum ki, "sevmem" sözcüğünü sözlüğümden çıkaralı yıllar oldu. Ben herkesi ve her şeyi peşinen sevenlerdenim. Neye benzerse benzesin, onu var eden mucizeden bir katre taşıdığı için severim insanı, börtü böceği, taşı toprağı, durmaksızın değişen evrenin akıl sır erdiremediğim durumlarını.

İncindiğim olmuyor mu hiç? Öfkelendiğim, hınçlandığım, yediğim tekmenin takıldığım çelmenin acısını çıkartmak istediğim durumlar ve zamanlar?

Olmaz mı? Tabii ki oluyor! Ama bu duygunun kötücül olduğunu bilip, bu hastalığa yenik düşmemek, içimi karartmamak, şeytanla eşdeğer bulduğum sevgisizliği içimde barındırmamak için kendimle hesaplaşıyorum her artçı sarsıntıda.

Yumruklarımı sıkıp birilerinin üzerine yürüdüğüm de olmuştur, zehir zemberek konuşup derin oyuklar açtığım da. Ama husumet duygusunun, kıskançlığın, hainliğin, nefret ve şeamet kusmanın insana yakışmadığını, bozduğunu biliyor, kendimi bu ruhsal kirlenmeye teslim etmemek için elimden geldiği kadar uyanık kalmaya çabalıyorum.

Onaylamamanın ve burun kıvırmanın ve görmezlikten gelmenin ne büyük bir incitebilme gücü taşıdığının farkına vardığımdan beri, sözcüklerimi ve mimiklerimi kuyumcu titizliğiyle tartmaya çalışıyorum. Her insanda doğal olarak var olan can acıtabilme becerisini kullanmamak için sıkı disiplin uyguluyorum içimdeki gücendirilmiş tepkili çocuğa.

Ama yine de görüyorum ki, ne kadar dikkat edersem edeyim, gene de arkamda burulmuş küsmüş insanlar bırakıyorum.

* * *

Dil yaresini andıracak yare bulunmaz

Hadi bilerek ya da bilmeyerek bıraktığım tatsız tortuları bir yana koyalım, ama sırf vazifemi daha titizlikle yaptığım, eğlencemden feragat edip gece yarılarına, hatta sabahlara kadar çalıştığım, göz nuru döktüğüm için, aynı kulvarda koşan ve benim kadar çalışkan olamayıp yaya kalan hırslı çocukların bu "başarı"dan dolayı hasete kapılmalarına, burulmalarına ne demeli?

Hakikati merak etmeye ve sezinlediğim her hayat bilgisini yüksek sesle dile getirmeye karşı duyduğum önlenemez arzu nedeniyle, "mış gibi" yapmaya, olduğundan başka görünerek diğer insanlara ait olan sıfatları da kefenin cebine istiflemeye meraklı kimi insanları kasıtsız ama isabetli yorumlarımla huzursuz edebiliyorum.

Ne yazık ki sağımız solumuz yapmacıklığı alışkanlık edinmiş, iki yüzlülüğü içselleştirmiş çok sayıda insanla dolu. Düşündüklerimi söylemesem bile hayat karşısındaki duruşum yetiyor olmalı birilerini sarsmaya. Belli ki aradaki çap farkı lök gibi oturuyor içlerine. Onların sahip olmak için dokuz takla attığı şeyleri elimin tersiyle itebildiğimi görmek gururlarını özgüvenlerini zedeliyor belki. Muhatabıma karşı ne kadar kibar davranırsam davranayım, bir sözüme veya davranışıma alınmalarının önüne geçemiyorum.

Oysa onların başkalarının çok daha hoyrat ve rencide edici davranışlarına karşı ne kadar şerbetli olduklarını görünce, sorunun zarafet ya da kabalıktan değil, bilerek bilmeyerek onların bam teline basmaktan kaynaklandığını anlıyorum.

Keşke kendi davamın bağnaz bir savunucusu olabilsem ve "bana ne yav, ben doğru bildiklerimi dan dan daan diye söylüyorum, inciniyorlarsa onların sorunu" diyebilsem. Ama diyemiyorum. Daha önce de zikrettiğim ve ısrarla tekrarladığım gibi, ben "sportmen" değilim. Olamam. Çünkü ipi herkesten önce göğüslesem arkada kalanın üzüntüsünü düşünür o anki hazzıma peşinen ket vururum, güreşte rakibimin sırtını yere getirsem, duyacağı mahçubiyeti önceden sezer minder dışına kaçarım; o nedenle de ne güreşir ne yarışırım kimseyle.

Gel gör ki, sanatçılığın, entellektüelliğin, bilgeliğin ve benzeri "şık" niteliklerin diğer insanları (çoğunluğu) ezercesine yüceltildiği bir toplum düzeninde doğuştan getirdiğimiz bazı tesadüfî nitelikler, eğer bencil ve sevgisiz değilsek, taşıması çok ağır yüklerdir.

Bir kadın tanımıştım; ben onun güzelliğine eriyip biterken, o bu dünyaya yetenekli bir insan olarak gelmediği için kahrediyordu.

Bir adam tanımıştım; yetenekli olduğuna sevinmek yerine, dünyanın neden sadece onu değil de bir sürü insanı birden takdir ettiğine takılmış, hayatı kendine zehir ediyordu.

Bir ahbabım olmuştu bir zamanlar; sağlıklıydı, saygın bir mesleği, mutlu bir aile hayatı vardı, ama o -kendisini yavan bulduğundan mıdır bilmem- bir yandan "sanatçı" ve "marka" insanlarla ahbap olmak için maharetli vücut çalımları yaparken, diğer yandan her fırsatta onların verdiği eserlerle "hiç ilgilenmediğini" ima ederek tatmin olmaya çalışıyordu.

* * *

Sanatçı olmak çok mu matah bir şey ki çektiğim çileyi kıskanıp duruyorsun?

Bakma öyle ortalıkta "sanatçı" pozlarında dolanıp, bu ülkenin her yıl on binlercesini sokağa saldığı diplomalı kara cahilliğinden menfaat sağlamaya çalışan şarlatanlara; gerçek bir sanatçı yalnız ve dışlanmış bir insandır.

En çok da kendisine "canım, ciğerim" diyerek yanına sokulan ve bu yakınlığa binaen paylaşılmış sırlarını içki masalarında meze yapan insanlardan sakınmak zorundadır sanatçı kendisini. Bunun için de "marka" olmaktan, magazin pazarında kıymet taşımaktan titizlikle kaçınmalıdır. Aksi takdirde, ünlü insanlarla düşüp kalmaya ve onların adlarıyla tıka basa doldurulmuş mavralara meraklı amatör paparazzilere toslamak zorunda kalacaktır.

Başkalarını bilmem ama ben bu türden çok insan tanıdım. Hem benimle ve çevremdeki diğer merak edilen isimlerle ahbaplık tesis etmeye pek hevesli, hem de satır aralarında "istediğin kadar yaz-çiz, okumuyorum kii" diye nanik yapan ahbaplarım oldu.

Çünkü bu ahbaplar da tıpkı diğer benzerleri gibi, insanı eser vermeye iten en birinci nedenin onaylanma ve sevilme ihtiyacı olduğunu keşfedecek -ve buna can acıtma yolu olarak başvuracak- kadar kurnaz, ama gözünü ışığa kapatarak ışığı değil kendini mahrum ettiğini anlayamayacak kadar da ahmak idiler.

Düşünüyorum da, belki de her şeye karşın onlara bir iyilik yapıp bu ahmaklığı yüzlerine vurmalıydım. En azından yeni "mış gibi" yöntemleri aramaları için gaz vermiş olurdum.

Ama sonra, ahmaklığın da bir seçim olabileceğini ve öyle yaşamak isteyenin gönül gözünü açmaya çalışmanın anlamsızlığını anladım, kendi hallerine bıraktım bu yaşı kemale ermiş ama kişiliği "orada" kalmış dostlarımı.

İnsan dediğin, ne kadar güvence ararsa arasın, tüm incinebilirliğiyle ortada. Hal böyleyken, kendi incinebilirliğinden alması gereken ilk ders de muhtemelen incitmenin özündeki kötülüğü görmek ve bu kötülükten kaçınmak olmalıydı. Ama gel gör ki, hayata katacak daha olumlu bir katma değeri olmayan -ya da olduğu halde bundan haberdar olmayan- darbeli ve içe dönük insancıklar sık sık başvururlar ellerinin altında joker gibi bulundurdukları bu hor görme kartına.

Ondandır, ortalığın "peh, o da kimmiş, hiç beğenmem, nefret ederim!" diye burun kıvıran eziklerle dolu oluşu. Ondandır bu çiğliğin gün be gün büyüyen bir salgın hastalık gibi yaygınlaşıyor olması.

* * *

Sevgisizlikle içini çürütmek ister miydin?

Filozof adlarını, soprano ve tenor adlarını, fransızca italyanca rusça yemek ve içki adlarını, cazcı rakçı flamenkocu adlarını falan ezbere bilmek, bilmemekten daha iyidir belki de. Kimseyi beğenmemek, oturup daha güzelini yazmak yerine yazanın moralini bozmaya, üretmekten vazgeçirmeye çalışmak da büyük başarıdır belki. Sanatçıları ayağına çağrıp üzerine yumurta atmak da öyledir kuşkusuz.

Bilim adamının dediği gibi, sıfır olmaktansa sıfırın altında bilmem kaç olmayı seçmek piyasa ahlâkının hükümranlığı altında yamyassı olanlar açısından daha insanî sayılabilir.

Peki, kinayeli sözlerin, alttan alta lâf sokmaların ya da açık açık nefret kusmaların arkasında yatan çirkinliği görebilmek ve bundan uzak durmaya çabalamak az şey mi?

Hayat dediğimiz süreç, tekrarı olmayan, doğaçlamadan yaşanan bir temaşa. "Beden" denen elbiseyle kaim olmayan ortak aklımız ve onun bir zerresi olan algı ve yorumlayabilme yeteneğimiz ise belki de bu evrenin tek ve en secde edilesi mucizesi.

Kendini akıldan yoksun bırakmayı seçmiş olanları anlayamasam da, onlara şefkatle bakmayı becermem gerektiğini artık biliyorum.

Ve ayrıca öğrendim ki, herkes kendi tabiatıyla doğar, o tabiata uygun yaşar. Kelebek, kelebek tabiatıyla; bukalemun, bukalemun tabiatıyla; yarasa, yarasa tabiatıyla.

Benim tabiatım neyse onu anlamam, o yasaya uygun yaşamam ve yarasanın baş aşağı duruşuna şaşırmamam gerektiğini anlama zamanım geldi demek ki.

Ben bu dersten bunu öğrendim.

Madem öğrendim, içinde var olduğum dünya ile paylaşmasam olmaz.

Paylaştım ben de. Zenginliğim daha da arttı. Benim mal varlığım da bu.

Bugün içimdeki tutsak posta güvercinlerinden birini daha salıverdim. Belki de o nedenle bugün çocuklar gibi şenim.

Ama bu daha bir şey değil. Daha da fazlasını borçluyum hayata. Eteğimdeki tüm taşları döktüğüm, neyim var neyim yoksa ihtiyacı olana dağıttığım gün, bu dünyada yaşamış ve hayal perdesinde kaybolup gitmiş bütün cömert insanlara vekâleten mutlu olacağım.

Bir sır vereyim mi? Ben aslında gerçek dostlarımın kim olduğunu biliyorum. Onlar da bu fısıldaşmanın içinde zaten. Yüz yüzeyiz.

Gönül gözü kapalı olanlara gelince, onlara dünyanın tüm hazinelerini sunsan nafile. Ruhları yoksul olanlar yoksulluktan gayrısını bilemez, tadına varamazlar. Pazar yerindeki kalabalığın uğultusuyla yetinmek durumundadırlar.

Onlar için üzülme. Farzet ki cüzzamlılara özgü yalancı bir mutluluk içindeler ve ufak ufak çürüyor olduklarının farkında değiller.