Vicdanın elvermemesi: Vicdanî Ret

Ahmet Deniz Ölmez - 4 Temmuz 2008   bu yazar neler yazar?

---

"Kan, kurşundan silinince
Kardeş olur eller bana…
Silahları ne edeyim
Benim sevgim mavzer bana…"
(Ülkü Tamer)

Vicdanî ret kavramı, doksanların başından bu yana ülke gündemimizde yer almış olsa da, kavramın asıl olarak dikkatleri çekişi, eylemsel kimliğini kendilerinde bulduğu Mehmet Tarhan veMehmet Bal gibi vicdanî retçilerin başına gelenler* nedeniyledir.

Peki nedir vicdanî ret?

En basit anlatımıyla, kişinin, sahip olduğu ahlâkî değerler bağlamında, askerî mantığa karşı oluşu ve bu doğrultuda, askerlik görevini "vicdanen" reddetmesidir.

Bu konuda, temelde, üç farklı görüş olduğunu söyleyebiliriz:

İlki, resmî görüş, ki bu, yasal olarak hiç bir dayanağı olmadığı hâlde, vicdanî reddi yasaklayan, vicdanî retçileri yargılayan (işkence eden; işkenceci) görüş oluyor.

İkincisi, entelektüel görüş: Bu da kendi içinde ikiye ayrılmış durumda; medya içinde, reddi destekleyenler ve sorgulayanlar (karşı duranlar) olarak.

Üçüncüsü ve sonuncusu, halk görüşü (topyekûn olmasa da, genelleme yapabiliriz): Burada, vicdanî ret, akla gelen en basit anlamıyla, yani, askerden kaçmak olarak algılanıyor. (Birçok kişinin kavramın mevcudiyetinden habersiz olduğu gerçeği de unutulmamalı tabii.)

Halkın, durumu, basit anlamda "askerden kaçış" olarak algılayışının dayanağını medyaya, onun dayanağını da -elbette- resmî ideolojiye dayandıracak olursak, bu konuda muhatap alınacak ve sorgulanacak tek görüş "resmî görüş" oluyor.

"Resmî görüş"ün bu konuda neden bu kadar (hatta "bu kadar"sız) radikal olduğu sorusuna mantıklı cevap bulabilmek ise biraz (hatta 'epey') güç…

Vicdanî retçilerin hepsinin yargılandığı ortak konu "halkı askerlikten soğutmak" 'suçu'…"Yani" diyor Silahlı Görüşler, "sizin yaptığınız halkı kışkırtabilir ve askerliğe karşı topyekûn bir karşı duruş meydana getirebilir."

Burada durmak ve biraz düşünmek gerekiyor. Maddeleyelim:

(1) Silahı, hiç bir durumda öldürmeyi ve savaşı sevmeyen bir kişinin, tamamen şahsî olarak, "ben bunu istemiyorum" demesi, neden topyekûn bir "soğuma"ya neden olsun ki? Kaldı ki, eğer halk, bu kadar soğumaya meyilliyse, burada, 'Silahlı Görüşler'in suçu biraz da kendisinde araması gerekmez mi? Dahası, açığa çıkabilecek böylesi bir durumda (soğuma eğilimi), vicdanî retçiler, Resmî Silahlıların kendilerine çeki düzen vermesi için ortaya bir şans çıkarmış olmuyorlar mı? Öyle ya, madem ki böyle bir "tandans" mevcut, çatlak zeminde su ne kadar daha akar ki…

(2) Vicdanen -vicdanı- reddetmiş birisinin 'bünyesini' "zorla" askere aldığımızda, örneğin bir sıcak çatışma sırasında, ondan nasıl bir verim bekleyebiliriz ki? Kişi, ben silâhı, savaşı, bombayı sevmiyorum demiş bir kere… Ruhu başka yerde olacak onun… "Ruh-beden uyumsuzluğu" ile siz, zaten baştan reddedilmiş olmuyor musunuz, vicdanca?

Bu noktada yaşanmış bir olaydan örnek vermek istiyorum: Doğuda, sıcak bir çatışma sırasında, askerlerden biri, karşı safta yer alan bir savaşçıyı punduna getiriyor. Tüfeğini ona doğrultuyor, ama o sırada "o da emir kulu ben de, onun da çocukları var belki…" diye düşünerek tüfeğini indiriyor ve vurmaktan vazgeçiyor. Sonra, oturup ağlıyor. Ve bu yaşadığı anı şiire döküyor. Öncelikle şiire bakalım:

Ağladım Anne

Hedefim insandı, vur emri geldi
Ellerim titredi, ağladım anne
Bir sağıma baktım bir de sol yanıma
Yüreğim sızladı, ağladım anne

Gecenin yarısı, dağın başında,
Siperde beklerken, ay ışığında
Hedef oldu, durdu karşımda
Yüzümü çevirdim, ağladım anne

Yolun karşısında, yakın yerdeydi
Gördüğüm kadar, genç de biriydi
Bir taşın dibinden, kalktı yürüdü
Ardı sıra baktım, ağladım anne

Onun da yolunu, bekleyen vardır
Anası babası, sevdiği vardır
Belki de yuvası, yavrusu vardır
Kıymadım vurmaya, ağladım anne

O da benim gibi, emir kuluydu
Belli memleketi, güney doğuydu
Bilmem ki o da beni, vurur muydu
Ben ona kıymadım, ağladım anne

Dağların başında, nöbet beklerken
Ay ışığında, hasret çekerken
Sizden uzaklarda, şafak sökerken
Bir sigara yaktım, ağladım anne

Asker, burada, belki askerliği tamamen reddetmiş olmuyor; ama o sırada, vicdanı, "öldürmeyi" reddediyor. Bu hümanist davranış yüreklere gayet hoş geliyor elbet; fakat kim garantisini verebilirdi böyle bir davranışın bedelini tüm bölüğün ödemeyeceğinin? Öyleyse… Öyleyse, askeri koşullar içinde, bunu, bir de en başından reddetmiş vicdanlar için düşününüz lütfen.

(3) Ağır vergilerle, işsizlikle, eğitimsizlikle, parasızlıkla yaşama tutunmaya çalışan halka, bir de, "zorunlu kamu hizmeti yapacaksın" deniliyorsa illa, bu, neden kaçınılmaz şekilde askerlik olmak zorunda? Yani, ahlâkî değerleri askerlik yapmaya elverişli olmayan bir kişiye neden ille de "hayır, yapacaksın!" denilir ki? Diğer birçok ülkede olduğu gibi, bu, neden başka bir kamu hizmeti yapılarak ödenebilecek bir "borç" olmuyor? Örneğin, Almanya'da, silâh altına girmeyi istemeyenler, gönüllü kuruşlarda çalışarak bu yükümlülüklerini ikame edebiliyorlar. Almanya gibi birçok örnek varken, sormak gerek; bunu yapamayacak olan tek ülke biz miyiz?

(4) Bu ülkede, hâlâ en saygın kurum olarak askeriyenin görüldüğü ve binlerce gencin asker olma hayallerinin var olduğu, silâh hayranı olduğu, bilindiği hâlde, "işkenceci-silahlı ve resmî görüşlüler" neden bu "potansiyeli" değerlendirmekle uğraşmaz da, vicdanî retçilerle "zaman harcar?" Onları iki gün-beş gün dövmekle, toplumdan dışlamakla ele ne geçer ki? "Profesyonel askerlik" denilen kavram üzerinde biraz daha düşünüp, ülke potansiyelimiz açısından bunu değerlendirme yoluna gitmeyi düşünsek acaba çok mu hata yapmış oluruz? Askeriyemiz siyaset sevdasından madem ki vazgeçemiyor, neden bu alanda siyaset yapmayı denemiyor?

Kısacası, işin özü şu oluyor; kimseye, vicdanının kabul etmediği bir iş zorla yaptırılamaz. Bu, çok ilkel ve çağdışı bir yöntemdir. Bugün, inançlı bir kişiye, "inanma!" baskısı yapmak ne kadar despotça ise, silâhı, savaşı, öldürmeyi kabullenmeyen kişiye, silâh verip, savaşa gönderip, "öldür" demek de, o kadar despotça ve saçmadır.

Son olarak, ülkemizde tabu edilmiş bir konuya karşı duran ve bunun diyetini oldukça acı şekilde ödeyen vicdanî retçilerin, askerden kaçmak için bunu yaptığı düşüncesinin kırılmasını umut ediyorum. İnanın, 6-15 ay askerlik yapmamak için günlerce süren o işkencelerin ve insanı travmaya sokan toplumsal baskının altına, salt bu amaçla kimse girmeye cesaret edemez. Bu, hayata karşı bir duruş örneğidir.

* * *

Mehmet Tarhan ve Mehmet Bal gibi retçilerin başına gelenleri anlatmak, yazının imkânlarını zorladığı için, izninizle, burada, sizi, konuyla ilgili bir röportaja yönlendirmek istiyorum: http://www.savaskarsitlari.org/arsiv?ArsivTipID=1&ArsivAnaID=26543

** Şiir, aynı zamanda Selda Bağcan tarafından bestelenmiştir.