Hızlı Gazeteci bir tutunamayan değildir

Cem Çomunoğlu - 6 Temmuz 2003   bu yazar neler yazar?

---

Levent Cantek'in derlediği 2002 yılı basımı "Çizgili Hayat Kılavuzu" (?) isimli kitap (1) çizgi romanı inceleyen önemli bir Türkçe kaynak. Bu eserde "Hızlı Gazeteci" ile ilgili bir yazının da bulunduğunu görmek beni çok mutlu etti.

Münir Alati imzalı yazıyı hem bilgilendirici olması hem de isabetli saptamaları nedeniyle olumlu bulmak mümkün olabilirdi, ancak bir yargı yazının geneline gölge düşürdü. Bu yazıda hızlı Gazeteci'nin 'Oğuz Atay'ın çizgiye dönüşmüş "Tutunamayan" ı; yalnız bir adam' olduğu değerlendirmesi yapılıyor.

Bence bu talihsiz bir yargıdır ve Hızlı'ya yapılmış büyük bir haksızlıktır. Bu yazı, Hızlı'nın neden bir "tutunamayan" olmadığını gösterebilmek için yazılmıştır.

Konu Hızlı Gazeteci olduğu halde Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar romanının (2) kısa bir estetik değerlendirmesini yapmadan yargımı desteklemem mümkün olmayacak.

1970'de yazılmış bu romanın konusu küçük burjuva aydınının çıkmazları ve yalnızlığıdır. Yenilikçi olarak nitelendirilen akım kapsamında değerlendirilebilir. Ağırlıklı olarak kullanılan teknik iç monologlardır.

Ömer Naci Soykan, "Postmodern Tartışmanın Neresindeyiz?" isimli yazısında (3) postmodern belirtileri şöyle sıralamıştır:

1- Belirsizlik.
2- Parçalanma.
3- Kurallılığın bozumu.
4- Ben'in derinlik yitimi.
5- Gösterilebilir olmayan, betimlenebilir olmayan.
6- İroni.
7- Melezleşme.
8- Karnavallaşma.
9- Katılma.
10- Metinsellik.
11- Geleceğe dön.
12- Her şey gider.
13- Eklektisizm.

Romanda uzun uzadıya bu belirtileri saptamaktan kaçınarak, sadece şu söylenebilir: İroni ile ilgili olarak kitabın arka kapağında şunlar yazıyor:

"Küçük burjuva dünyasını ve değerlerini zekice alaya alan Atay…"

Buradan hareketle Georg Lukacs'ın "Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı" adlı eserinde (4) "Yenilikçi akımın ideolojisi" başlığı altında yaptığı değerlendirmelere bakalım:

Lukacs'a göre "yenilikçi yazarların eserlerindeki insan anlayışını belirleyen varlıkbilimsel görüşe göre insan doğuştan yalnız, toplum dışı, başka insanlarla ilişki kurmayı başaramayan bir varlıktır". Lukacs, böyle tasarlanan insanların başka bireylerle ilişki kurabileceğini fakat ancak yüzeysel ve rastgele bir biçimde yapabileceğini belirtir.

Tutunamayanların roman kahramanlarının insan ilişkilerini inceleyelim:

Sayfa 46-47'de:

"Turgut, bu uygunsuz arkadaşlarından biraz usanmanın, onları fazla tanımanın ve onlar hesabına Nermin'den utanmanın- en kuvvetli duygusu bunlar hakkında galiba- telâşıyla onun kadar rahat davranamıyordu arkadaşlarına. Üstelik bu telâş içinde -ve daha çok bu telâşın yarattığı panik yüzünden- Nermin'e, bu uygunsuz arkadaşlarından farklı olduğunu göstermek endişesiyle kıvranıyordu… Ve beklenen oldu: Turgut, arkadaşlarını çağırmaktan ya da onlarla birlikte dışarı çıkmaktan bahsetmez oldu; hem de görünürde bir rahatlığa kavuşarak oldu bu. Nermin, gene onlardan, tatlı tatlı bahsetti; onlar hesabına iyi dileklerde bulundu."

Sayfa 89'da ise:

"Yüksek arkadaş çevrelerinde üniversite arkadaşlarından utanırdı Selim."

Görüldüğü gibi bu kahramanlar insanlarla konuşmak yerine onlardan tatlı tatlı bahsetmeyi yeğ tutuyorlar. Değinmeden geçemeyeceğim, bu kahramanların en önemli sorunları duşun tepeden akmaması, sıcak suyun tam yıkanırken soğuması, mutfakta evyenin sık sık tıkanması, hamam böceklerinin alışkın hareketlerle bütün odalarda dolaşmasıdır (Sayfa 44). Tutunamayanın daha önemli bir sorunu yoktur.

Lukacs'a göre gerçekçi edebiyattaki insanların yalnızlığında söz konusu olan, kişiliği ya da yaşama koşulları yüzünden bir insanın içinde bulunduğu durumdur. Münir Alati'nin gözardı ettiği nokta burasıdır.

Hızlı, "kırılgan bir çocuk irisidir" ama neden böyledir?

Bu sorunun yanıtını Oğuz Atay'dan alamazsınız, ama Necdet Şen sizi gayet net biçimde yanıtlar.

Hızlı, "Kırılgan Çocuk İrisi - 1.Kitap" ta (5) şöyle diyor:

"Yalnızlığı göze alabilen birini cezalandırmaya sürünün gücü yetmez." (Sayfa 9).

Hızlı'nın kırgınlıklarıyla ilgili konuları sınıflayalım:

1-İş,
2-Aşk,
3-Dostluk,
4-Sınıfsal mücadele açısından toplumun duyarsızlığı,
5-Sosyalizmin yıkılmasının ardından duyulan hayal kırıklığı.

Bu kırgınlıkların hemen tamamında insanlardaki erdem yoksunluğu belirleyicidir. Hızlı'nın en temel sorunu budur; çevresindekilerde erdem yoksunluğu. Bu onun bir tutunamayan olmadığını ispatlamak için yeterli bir gerekçedir.

Sırayla gidelim:

1 - Kırılgan Çocuk İrisi - 1.Kitap'ta "Liyakatin diil sadakatin tercih edildiği bir yerde ne işim var? Orası bitti benim için." (Sayfa 9) der. Bu dönemin gazetecisi olmadığını düşünür (Sayfa 37). Haksız değildir; daha ilk çalışma gününde kapıdaki koruma görevlisi, silâhının namlusunu Hızlı'nın üzerine doğrultmuştur (Sayfa 19).

Biricik, Tombulum Benim - 3. Kitap'ta (6) ise çalıştığı yerle ilgili şunları söyler:

"O Filistin askısı sevimliliğindeki medya saraylarında neyi ellesen buji gibi kıvılcım sıçratıyorsun… Postmodern bir refah toplumu prototipi" (Sayfa 58).

Alati'nin iddia ettiğinin tersine Oğuz Atay'ın tutunamayan kahramanlarını iş arkadaşlarına bakarak şöyle eleştirir ve kendini onlardan ayrı tutar:

"Sohbet yok artık… Gülümsemek selâmlaşmak yok. Boş vakitlerini ekranda iskambil falı açarak öldüren içe dönük plaza insanları var."

Devam ederek…

"Dalavere diz boyu…Her taşın altında soygun…" (Sayfa 59)

2 - Aşkla ilgili hayal kırıklıklarını özellikle "Biricik, Tombulum Benim - 3. Kitap" ta belirtmiş. Hızlı, sevgililerin birbirine kavuşmasının aşkı öldürdüğüne inananlardan. Bu konuya Afşar Timuçin "Aşkın Diyalektiği" adlı kitabında (7) değinmiş:

"Aşkın temelindeki duygu ya da aşkı aşk yapan duygu her şeyden önce kavuşamamışlık duygusudur" (Sayfa 40).

"Kavuşamama noktasından kavuşma noktasına geçilir geçilmez her şey biter diye düşünenler vardır" (Sayfa 40).

"Aşk şudur ya da budur, ama ne olursa olsun geçicidir… Aşkın en iyisi bile acılar dizisidir" (Sayfa 41).

Hızlı da aşkla ilgili bu yanılgılarını 3.Kitap'ta sayfa 61'de ortaya koyuyor.

Hızlı gazeteci Kitapları'na giremeyen, Hürriyet'te yayınlanan Değişim Rüzgârı'nda 586 no ile çıkan bölümde Hızlı şöyle diyor:

"Oysa ne kadınlar sevdim ben… Ne katmerli sevgiler verdim onlara… Sokağın kirini taşıdılar evime. Duvar gibiydi yürekleri verdiğim sevgiyi alamayacak kadar kör ve bencildiler. Kara deliklerde kayboldu, sevgi yoksunu orgazm oyunlarında gölgelendi pırıltım."

3 - Dostlukla ilgili hayal kırıklıkları Bozacılar ve Şıracılar - 6. Kitap (8) ve Mış Gibi - 7. Kitap'ta (9) anlatılır. Kendini bir taşra kentinde yargıç olarak tanıtan asalak öykü kahramanı, Hızlı'nın evine yerleşir ve özveride bulunmadan onun eşyalarına, hayatına, ilişkilerine ortak olur, Hızlı'yı kullanır.

4 - Kapitalist sömürüye karşı toplumun duyarsızlığı Keloğlan da (10) Bacı (8. Kitap) (11) ve Değişim Rüzgârı - 5. Kitap'ta (12) anlatılır. Televizyon dizileri erdemli politikacıların sözlerinden daha önemlidir (Keloğlan, sayfa 152). Sömürüsüz bir dünya için mücadele verenlere, bu uğurda hapiste yatmış işkence görmüş olanlara ticaret yapmaları önerilir. Üstelik de bu insanların "arkalarından cop sokulduğu" bilindiği halde (Bacı, sayfa 64).

5 - Sosyalizmin yıkılması Hızlı için büyük bir hayal kırıklığıdır. Çünkü onun ve onun gibi düşünenlerin "fedakârlık isteyen aziz ütopyaları" vardı (Kırılgan Çocuk İrisi, sayfa 38) ve onlar kendilerini "savaşsız ve sömürüsüz bir dünya kurmaya" adamışlardı (Sayfa 71).

Ayrıntılı olarak ve geçerli bir mantık zinciri içinde, oldukça akıcı bir biçimde kurgulanmış bu öznel nedenlere dayanarak Hızlı'nın neden ara sıra kendini yalnız hissetiğini anlayabiliyoruz. Hızlı her şeyden önce erdemliliğin en önemli unsuruna sahip; o cesurdur. Çalışma ortamını beğenmediğinde, iş arkadaşlarının ve patronlarının erdemsiz insanlar olduğunu gördüğünde parasız olduğuna bakmadan çekip gidebiliyor (6).

Mimoza'ya sevgilisinin yanındayken iltifat edebiliyor (Sevmek Birçok Şeyi Göze Almaktır - 14. Kitap) (13).

Çirkefe taş atmaktan çekinmiyor (5).

Bütün bunlar onu bir tutunamayandan keskin bir biçimde ayırır.

Cengiz Gündoğdu dünyanın çamur deryası olduğunu söyleyerek insanları 4 tipe ayırıyor:

1- Bilmeden çamur dünyasında yaşayanlar. Bunlar çamuru da bilmiyor, kendini de bilmiyor.
2- Çamuru bilenler. Bunlar bile isteye ya da zorla çamurda yaşarlar.
3- Çamurda yaşasa bile çamurla mücadele edenler.
4- Çamurdan tiksinenler, geceye çekilenler (14).

İlginç bir biçimde Lombak dergisinde Kenan Yarar, Psikoz 5 adlı çizgi öyküsünde bunu anlatır (15). Bu öyküdeki karakter çamurun farkındadır.

Bir tutunamayan ise içinde yaşadığı çamurun farkında değildir. Hızlı bir tutunamayan değildir, bu çamura karşı mücadele vermektedir. Hızlı'ya tutunamayan demek dikkatsizliktir, onu anlayamamaktır. Hızlı, tutunamayanların karşısına bir cesaret anıtı gibi dikilip onlara omurgasızlıklarını gösterecek biridir. Çizgili Hayat Kılavuzu gibi kalıcı ve değerli bir eserde Hızlı bence bir tutunamayan olarak yansıtılmamalı, yeni basımlarında bu eleştirim dikkate alınmalıdır.

* * *

Kaynaklar:

1- Cantek, Levent. Çizgili Hayat Kılavuzu: Kahramanlar, Dergiler ve Türler. İletişim Yayınları, İstanbul - 2002
2- Atay, Oğuz. Tutunamayanlar. 14.Baskı İletişim Yayınları, İstanbul, 1998
3- Soykan, Ömer Naci. Türkiye'den Felsefe Manzaraları - 1. 3. Basım, Küreyel Yayınları, İstanbul-!998
4- Lukacs, Georg. Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı. 4. Basım, Payel Yayınları. Çev. Cevat Çapan. İstanbul - 1986
5- Şen, Necdet. Kırılgan Çocuk İrisi. Parantez Yayınları, İstanbul - 2002
6- Şen, Necdet. Biricik, Tombulum Benim. Parantez Yayınları, İstanbul - 2002
7- Timuçin, Afşar. Aşkın Diyalektiği. Bulut Yayınları, İstanbul - 2002
8- Şen, Necdet. Bozacılar ve Şıracılar. Parantez Yayınları, İstanbul - 2002
9- Şen, Necdet. Mış Gibi. Parantez Yayınları, İstanbul - 2002
10- Şen, Necdet. Keloğlan. Remzi Kitabevi, İstanbul - 1991
11- Şen, Necdet. Bacı. Parantez Yayınları, İstanbul - 2002
12- Şen, Necdet. Değişim Rüzgârı. Parantez Yayınları, İstanbul-2002
13- Şen, Necdet. Sevmek Bir Çok Şeyi Göze Almaktır. Parantez Yayınları, İstanbul - 2003
14- Gündoğdu, Cengiz. Yıldız Güncesi, İnsancıl. Mayıs 2003, sf.42, İstanbul.
15- Yarar, Kenan. Psikoz 5. Lombak. Mayıs 2003, sf. 28. İstanbul.